Türkiyədə Təhsil Prosesi: Qəbul Şərtləri, Təhsil Prosesləri

Türkiyə, coğrafi mövqeyi, tarixi, mədəni dəyərləri və inkişaf etmiş ali təhsil sistemi ilə təkcə regionda deyil, bütün dünyada tanınan bir ölkədir. Hər il on minlərlə yerli və xarici tələbə bu ölkədə təhsil almağı seçir. Xüsusilə Azərbaycandan olan gənclər üçün Türkiyə həm dil, həm mədəniyyət, həm də coğrafi yaxınlıq baxımından ideal bir təhsil mərkəzinə çevrilib. Türkiyədə təhsil prosesi, sadəcə akademik biliklərin verilməsi ilə məhdudlaşmır, həm də tələbələrin şəxsiyyət olaraq formalaşmasına, sosial həyata inteqrasiya olunmasına, beynəlxalq miqyasda rəqabət qabiliyyətli fərdlər kimi yetişməsinə şərait yaradır.

Türkiyə təhsil sisteminin strukturu

Türkiyə təhsil sistemi ümumilikdə beş mərhələdən ibarətdir: məktəbəqədər, ibtidai, orta məktəb, orta ixtisas və ali təhsil. Ali təhsil mərhələsi isə bakalavr, magistratura və doktorantura pillələrindən ibarətdir. Bu sistem Türkiyə Respublikasının Təhsil Nazirliyi və Yüksəköğretim Kurulu (YÖK) tərəfindən tənzimlənir.

Türkiyədə ali təhsil sistemində fəaliyyət göstərən universitetlər üç əsas kateqoriyaya bölünür:

1. Dövlət universitetləri (maliyyələşdirmə dövlət tərəfindən həyata keçirilir)
2. Vəqf universitetləri (özəl, lakin təhsil haqqı və təqaüd sistemi ilə idarə olunur)
3. Vəqf dəstəyi ilə fəaliyyət göstərən özəl təhsil müəssisələri

YÖK-in 2024-cü il məlumatlarına görə, Türkiyədə 129 dövlət universiteti, 76 vəqf universiteti, 4 beynəlxalq universitet fəaliyyət göstərir. Bu qurumlar ali təhsilin keyfiyyətinin təmin olunması və beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması istiqamətində ciddi islahatlar həyata keçirirlər.

Qəbul prosesi və tətbiq sistemləri

Türkiyədə təhsil almaq istəyən tələbələr üçün bir neçə fərqli qəbul prosesi mövcuddur. Yerli və xarici tələbələr üçün qəbul üsulları dəyişir. Yerli tələbələr üçün ən əsas qəbul üsulu YKS (Yükseköğretim Kurumları Sınavı) adlı mərkəzləşdirilmiş imtahandır.

Xarici tələbələr isə YÖS (Yabancı Uyruklu Öğrenci Sınavı) imtahanı və ya universitetlərin daxili imtahanları ilə qəbul oluna bilirlər. Bəzi universitetlər əlavə olaraq A-level, SAT, Abitur və digər beynəlxalq imtahan nəticələrini də qəbul edir.

Ən çox xarici tələbə qəbul edən universitetlər:

Qəbul zamanı tələb olunacaq sənədlər:

1. Attestat və ya bakalavr diplomu (notarius təsdiqli tərcümə)
2. Transkript
3. Pasport surəti
4. Motivasiya məktubu
5. Tövsiyə məktubu (bəzən)
6. İmtahan nəticələri (YÖS, SAT və s.)

Proqramların kateqoriyaları və tədris dilləri

Türkiyə universitetlərində tədris olunan proqramlar çox geniş və müxtəlif sahələri əhatə edir. Texniki, sosial, tibbi, incəsənət, hüquq, təbiət elmləri, mühəndislik və digər istiqamətlərdə yüzlərlə proqram mövcuddur. Tədris dili əsasən türkcə olsa da, bəzi nüfuzlu universitetlərdə ingilis dilində proqramlar da təklif olunur.

Ən çox tələbə cəlb edən proqram sahələri:

Bu proqramlara qəbul olunmaq üçün əlavə tələblər ola bilər, məsələn, tibb və diş həkimliyi fakültələrində xüsusi imtahan nəticələri tələb oluna bilər.

Təhsil haqları və təqaüd imkanları

Türkiyədə təhsil haqları universitetin növünə və tədris dilinə görə dəyişir. Dövlət universitetlərində türk dilində təhsil nisbətən ucuz, ingilis dilində isə daha bahalıdır. Vəqf universitetlərində isə təhsil haqqı olduqca yüksəkdir, lakin təqaüd imkanları genişdir.

Təxmini təhsil haqqı aralığı:

Qiymətləndirmə sistemi və akademik müvəffəqiyyət

Türkiyə universitetlərində qiymətləndirmə sistemi ümumiyyətlə kredit əsaslı sistemlə idarə olunur və əsasən Amerika modeli ilə oxşarlıq göstərir. Təhsil müddətində tələbələrin biliyi aralıq imtahanları, semestr sonu imtahanları, layihə işləri, təqdimatlar və davamiyyət faizi kimi müxtəlif komponentlər üzrə qiymətləndirilir. Əksər universitetlərdə yüzlük sistem tətbiq olunur, lakin bu nəticələr daha sonra dördlük və ya hərf əsaslı sistemə çevrilir.

Tələbələrin qiymətləndirilməsində aşağıdakı göstəricilər əsas rol oynayır: semestr ərzində keçirilən imtahanların ortalaması, fənn üzrə təqdimatlar, laboratoriya və praktiki tapşırıqların nəticələri, davamiyyət göstəriciləri və layihə müdafiələri. Davamiyyət ümumilikdə ciddi nəzarət altındadır və iştirak nisbəti dərsdən asılı olaraq qiymətə təsir göstərə bilir.

Əlavə olaraq qeyd edilməlidir ki, hər bir universitet və ya fakültə qiymətləndirmə meyarlarını öz daxili nizamnaməsi əsasında müəyyənləşdirə bilər. Bəzi universitetlərdə tələbənin uğurlu sayılması üçün minimum keçid balı 50 olaraq qəbul edilir. Dörd ballıq sistemdə isə bu 2.00 orta bala bərabərdir. Bu göstəricidən aşağı olan tələbələr təkrarlama və ya şərti keçmə statusu ilə üzləşə bilərlər.

Təhsildə uğurlu tələbə statusu qazananlar ümumilikdə yüksək ortalama ilə fərqlənir və bu onlara həm təqaüdlər, həm də beynəlxalq mübadilə proqramlarında iştirak üçün üstünlük verir. Bəzi universitetlərdə fərqlənmə diplomları verilir ki, bu da məzun olduqda əlavə akademik nüfuz qazandırır.

Xarici tələbələr üçün viza və oturma icazəsi

Türkiyədə təhsil almaq istəyən xarici vətəndaşlar üçün viza və oturma icazəsi prosesi mühüm mərhələlərdən biridir. Tələbə vizası, müvafiq universitetdən qəbul məktubu əldə etdikdən sonra, Türkiyənin xaricdəki diplomatik nümayəndəlikləri vasitəsilə alınır. Viza müraciəti zamanı tələbənin universitetdən qəbul sənədi, maddi durumunu sübut edən sənədlər və pasportu təqdim olunur.

Tələbə vizası alındıqdan sonra Türkiyəyə gələn tələbələr bir ay müddətində Göç İdarəsinə (Miqrasiya İdarəsi) müraciət edərək rəsmi oturma icazəsi almaqla məsuldurlar. Bu icazə tələbəyə Türkiyədə qanuni şəkildə yaşamaq və təhsil almaq hüququ verir. Oturma izni adətən birillik müddətlə verilir və təhsil müddətinə uyğun olaraq hər il yenilənməlidir.

Oturma icazəsinin alınması üçün tələbələrin təqdim etməli olduğu sənədlər arasında pasportun surəti, qəbul məktubu, yaşayış yeri haqqında məlumat (yataqxana və ya ev icarə müqaviləsi), biometrik şəkillər və sağlamlıq sığortası sənədi olur. Prosedurlar elektron sistem vasitəsilə aparılır və randevu sistemi ilə görüşlər təşkil olunur.

Tələbə oturma icazəsi təhsil məqsədli olduğu üçün iş icazəsi funksiyası daşımır. Ancaq magistratura və doktorantura tələbələri bəzi hallarda yarımştat işlərdə çalışmaq üçün ayrıca icazə almaq hüququna malikdirlər. Oturma icazəsinin ləğvi və ya vaxtında yenilənməməsi tələbənin hüquqi statusuna təsir edir və cərimələrə səbəb ola bilər.

Tələbə həyatı və sosial imkanlar

Türkiyədə ali təhsil alan tələbələrin həyat tərzi universitetdən universitetə, şəhərdən şəhərə dəyişə bilər. Böyük şəhərlərdə yerləşən universitetlər daha geniş sosial və mədəni imkanlara sahibdir. İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa, Eskişehir kimi şəhərlər tələbələr üçün həm təhsil, həm də yaşamaq baxımından çoxsaylı fürsətlər təqdim edir.

Universitetlər daxilində tələbələrin sosiallaşmasını və fərdi inkişafını təmin edən tələbə klubları, dərnəklər, idman kompleksləri, mədəni tədbirlər və könüllü proqramlar fəaliyyət göstərir. Tələbələr maraqlarına uyğun olaraq müxtəlif dərnəklərə qoşula, sosial layihələrdə iştirak edə və ictimai fəaliyyətlə məşğul ola bilərlər.

Tələbə şəhərcikləri və universitet kampusları ümumilikdə müasir və funksional şəkildə qurulub. Kitabxanalar, kompüter otaqları, laboratoriyalar, yeməkxanalar, yaşayış binaları, sağlamlıq mərkəzləri və idman kompleksləri tələbələrin istifadəsinə verilir. Əksər universitetlərdə internet və texnologiya infrastrukturu da yüksək səviyyədə təşkil olunub.

Tələbələr yataqxanada və ya şəxsi evlərdə yaşaya bilərlər. Dövlət yataqxanaları KYK (Kredi ve Yurtlar Kurumu) tərəfindən idarə olunur və olduqca münasib qiymətlərlə xidmət göstərir. Vəqf universitetlərinin özəl yataqxanaları isə daha yüksək şərait və əlavə xidmətlər təqdim etsə də, qiymətlər nisbətən bahadır.

Qidalanma məsələsi universitetlərin yeməkxanalarında olduqca münasib qiymətlərlə həll edilir. Hər bir təhsil müəssisəsində tələbələrə iki və ya üç dəfəlik yemək menyusu təqdim olunur. Tələbə kartı vasitəsilə endirimli yemək və nəqliyyat xidmətlərindən istifadə mümkündür.

Türkiyədə təhsil almış məzunların karyera imkanları

Türkiyə universitetlərini bitirən tələbələr üçün həm Türkiyə daxilində, həm də beynəlxalq əmək bazarında uğurla fəaliyyət göstərmək imkanları açılır. Məzunlar iş həyatına daxil olmaq üçün müvafiq ixtisas sahələrində dövlət və ya özəl sektorda iş tapa bilirlər. Xüsusilə mühəndislik, tibb, informasiya texnologiyaları, biznes və hüquq sahələrində Türkiyədə təhsil alanların karyera imkanları genişdir.

Türkiyənin bir çox universiteti dünya miqyasında tanınır və müxtəlif beynəlxalq akkreditasiyalara sahibdir. Bu isə məzunların diplomlarının qlobal səviyyədə tanınmasına səbəb olur. Bir çox azərbaycanlı məzunlar Türkiyədə və ya digər ölkələrdə magistratura və doktorantura təhsilini davam etdirərək akademik karyera qururlar.

Təhsil müddətində iştirak edilən staj proqramları, könüllü fəaliyyətlər, Erasmus+ kimi beynəlxalq təcrübələr məzunların CV-lərini zənginləşdirir və onları əmək bazarında fərqləndirir. Universitetlərin karyera mərkəzləri tələbələrə işə düzəlməkdə kömək edir, təlimlər və müsahibə simulyasiyaları təşkil edir.

Xarici tələbələr, təhsillərini bitirdikdən sonra Türkiyədə işləmək istədikləri halda, müvafiq iş icazəsi almalı və bu icazəni Türkiyə İş və Əmək Nazirliyi vasitəsilə rəsmiləşdirməlidirlər. İş icazəsi olmayan məzunlar yalnız öz ölkələrində və ya icazəli ölkələrdə fəaliyyət göstərə bilərlər.

Türkiyədə təhsil prosesi hərtərəfli və sistemli şəkildə qurulmuşdur. Bu proses təkcə akademik bilik verməklə kifayətlənmir, eyni zamanda tələbənin sosial, mədəni və fərdi inkişafını da stimullaşdırır. Həm yerli, həm də xarici tələbələr üçün əlverişli tədris mühiti, zəngin proqram seçimi, münasib qiymət siyasəti və geniş təqaüd imkanları Türkiyə universitetlərini cəlbedici edir.

Azərbaycanlı tələbələr üçün Türkiyədə təhsil almaq, qardaş ölkədə inkişaf etmək və gələcək karyeralarını qurmaq üçün real və əlçatan bir seçimdir. Bu ölkədə təhsil almaq yalnız diplom əldə etmək deyil, həm də dünya görüşünün genişlənməsi, fərqli mədəniyyətlərlə tanışlıq və müasir düşüncə tərzi qazanmaq anlamına gəlir.

Yuxarıda təqdim edilən məlumatlar əsasında, Türkiyədə təhsil prosesi tam şəkildə başa düşülə bilər. Qəbul mərhələsindən tutmuş məzuniyyətə qədər olan yol mütəşəkkil şəkildə qurulmuşdur və beynəlxalq standartlara uyğun olaraq həyata keçirilir.

Ən çox verilən suallar

1. Türkiyədə təhsil almaq üçün hansı sənədlər tələb olunur?
   Türkiyədə təhsil almaq üçün attestat və ya diplom, transkript, pasportun surəti, qəbul məktubu, motivasiya məktubu və tələb olunarsa, beynəlxalq imtahan nəticələri (YÖS, SAT və s.) təqdim edilməlidir.
2. Türkiyədə ali təhsil nə qədər davam edir?
   Bakalavr proqramları adətən 4 il, magistratura proqramları 2 il, doktorantura isə 3-5 il arasında davam edir. Tibbi və bəzi ixtisaslarda bu müddət uzana bilər.
3. Türkiyədə təhsil üçün tələbə vizası necə alınır?
   Tələbə vizası Türkiyənin səfirlik və ya konsulluqlarına müraciət etməklə, qəbul məktubu, pasport, maddi təminat sənədləri və digər zəruri sənədlər təqdim olunaraq əldə edilir.
4. Türkiyədə tələbələr üçün təqaüd proqramları mövcuddurmu?
   Bəli, Türkiyə Bursları, TUBİTAK təqaüdləri, Erasmus+ və universitetlərin daxili təqaüd proqramları tələbələr üçün geniş imkanlar yaradır.
5. Türkiyədə təhsilin tədris dili hansıdır?
   Əsas tədris dili türkcədir, lakin bir çox universitetdə ingilis dilində də proqramlar təklif olunur. Xüsusilə mühəndislik, tibb, iqtisadiyyat və beynəlxalq münasibətlər sahələrində ingiliscə təhsil geniş yayılıb.
6. Türkiyədə yataqxana və yaşayış şəraiti necədir?
   Dövlət yataqxanaları (KYK) münasib qiymətlərlə xidmət göstərir, vəqf və özəl yataqxanalar isə daha yüksək şərait və əlavə imkanlar təqdim edir. Tələbələr şəxsi ev də kirayə götürə bilərlər.
7. Türkiyədə tələbələrin işləmək hüququ varmı?
   Bakalavr səviyyəsində oxuyan xarici tələbələr üçün işləmək hüququ məhduddur. Magistr və doktorantura səviyyəsində olanlar isə əlavə icazə alaraq yarımştat işləyə bilirlər.
8. Türkiyə diplomları beynəlxalq səviyyədə tanınırmı?
   Bəli, Türkiyənin bir çox universiteti dünya miqyasında tanınır və beynəlxalq akkreditasiyalara malikdir. Bu səbəbdən məzunlar diplomları ilə müxtəlif ölkələrdə işləyə və təhsillərini davam etdirə bilirlər.
9. Türkiyədə təhsil alan azərbaycanlı tələbələrin sayı nə qədərdir?
   Rəsmi statistikaya görə, Türkiyədə təhsil alan azərbaycanlı tələbələrin sayı 20 mindən çoxdur və bu göstərici ilbəil artır.
10. Türkiyədə tələbə həyatı necə təşkil olunur?
    Tələbə həyatı çoxrəngli və aktivdir. Universitetlərdə tələbə klubları, sosial fəaliyyətlər, mədəni tədbirlər, idman yarışları və könüllü proqramlar geniş şəkildə təşkil olunur. Tələbələr həm akademik, həm də sosial sahədə inkişaf etmək imkanı qazanırlar.